Ribes nigrum, de zwarte aalbes of zwarte bes genoemd, behoort tot de familie van de Glossulariaceae en komt oorspronkelijk voor in Centraal- en Oost-Europa, alsook in delen van Azië. Sinds de 17de eeuw wordt deze struik gecultiveerd en kunnen we hem nog zelden in het wild aantreffen.
De zwarte aalbesstruik zonder doornen wordt tot 2 meter hoog en bloeit in april en mei.
De plant brengt veelzadige zwarte bessen voort tot 1 cm groot die in juli of augustus rijp zijn.
De abt Bailly de Montaren, die professor was aan de Sorbonne, beschreef Ribes nigrum in de 18de eeuw als de “struik van duizend deugden”. Vooral in Bourgondië is de cassislikeur nog steeds een bekende specialiteit. Crème de cassis is natuurlijk ook bekend als onderdeel van het aperitief kir.
In de Tweede Wereldoorlog werd de consumptie van zwarte aalbes aanbevolen door de Britse regering vanwege het gehalte aan vitamine C. Aalbessensiroop werd er aan kinderen gratis uitgedeeld om het gebrek aan vitamine C uit andere vruchten op te vangen.
Niet alleen deze bessen worden gebruikt in de voeding en omwille van de gezondheidsbevorderende eigenschappen, ook de knoppen, zaden en bladeren bevatten vele actieve bestanddelen. In deze monografie worden de bessen en knoppen behandeld die gebruikt worden in de fytotherapie en de gemmotherapie.
WERKZAME BESTANDSDELENDe
knoppen van Ribes nigrum bevatten de volgende actieve stoffen:
- proanthocyaninen: dimere en trimere prodelphinidines
- flavonoïden: vooral flavonolen: o.a. quercetine, kaemferol
- fenolzuren: o.a. galluszuur
- vitamine C: 100 mg/g in verse knoppen
- aminozuren: o.a. arginine, proline, glycine en alanine
- enzymen
- essentiële olie:
- monoterpenen: voornamelijk sabineen, delta-3-careen, terpinoleen, cis-β-ocimeen en trans-β-ocimeen
- sesquiterpenen: o.a. β-caryophylleen
- monoterpenolen: o.a. terpineen-4-ol
De
bes bevat de volgende actieve inhoudsstoffen:
- anthocyaninen: 135 tot 250 mg/100g, meer dan 10 glycosiden en rhamnosiden van de anthocyanidinen (aglyconen van de anthocyaninen) cyanidine, delphinidine, myricetine, peonidine, petunidine, malvidine op plaats 3:
- voornamelijk delfinidine-3-O-rutinoside, cyanidine-3-O-rutinoside, delfinidine-3-O-glucoside en cyanidine-3-O-glucoside
- overige flavonoïden:
- flavonolen: o.a. quercetine, kaemferol, rutine, quercitroside, isoquercitroside
- flavanonen: o.a. hesperidine
- ook flavanolen: oa. epigallocatechine en epicatechine
- vitamine C: 200 mg/100 g, ongeveer dubbel zoveel als in sinaasappels.
- carotenoïden: bètacaroteen, luteïne en zeaxanthine
- fenolzuren: bijvoorbeeld m- en p-coumarinezuur, salicylzuur, cafeïnezuur, sinapinezuur, p-hydroxybenzoëzuur, kaneelzuur
- polysacchariden: o.a. cassis polysaccharide (CAPS)
- looistoffen
- vezels
- mineralen
EIGENSCHAPPEN EN EFFECTEN
ANTIOXIDATIEVE EIGENSCHAPPENDe knoppen van Ribes nigrum bezitten antioxidatieve eigenschappen. Een studie uit 2008 onderzocht het effect van de extractiemethode op vrije radicalen. Vooral de waterextracten waren actief, aceton- en methanolextracten waren minder actief. In een ander onderzoek scoren zwarte aalbessen (Ribes nigrum) het beste op ijzerreducerend vermogen. Beter dan bosbessen, frambozen, rode bessen en veenbessen. IJzer is zoals bekend een sterke pro-oxidant.
ANTI-INFLAMMATOIRE EIGENSCHAPPENProanthocyanidinen van Ribes nigrum verminderen de door IL-4 en IL-13 gestimuleerde secretie van ontstekingsbevorderende chemokines. IL-4 en IL-13 zijn bekende ontstekingsfactoren bij o.a. atopische astma. Een Canadese studie die in juni 2012 werd gepubliceerd, stelde vast dat anthocyaninen van Ribes nigrum en specifiek cyanidine-3-O-glucoside, de secretie van IL-6 door humane macrofagen remde. IL-6 is een cytokine dat een rol speelt bij ontstekingsreacties.
ANTIVIRALE EIGENSCHAPPENRibes nigrum is ook actief tegen het herpes simplex virus: een Japanse studie stelde een inhibitie vast van de aanhechting van het virus op het celmembraan alsook een remming van de plaquevorming door inhibitie van de eiwitsynthese. Hierdoor kon het herpes simplex virus zich niet meer vermenigvuldigen. Zwarte aalbessen blijken ook actief tegen influenzavirussen, type A en B. Ook hier is een remming van de plaquevorming vastgesteld. Ribes Nigrum bevat anthocyanen en flavonoïden die de Th1-reactie stimuleren de dendrietcellen activeren door te binden op hun Toll-like receptor, TLR4. Bij Influenzavirus inhibeert ribes nigrum het aanhechten op het celoppervlak en onderdrukt sterk de virale groei.
RIBES NIGRUM IN DE GEMMOTHERAPIEIn de gemmotherapie is Ribes nigrum het hoofdmiddel. De onderstaande beschrijving van toepassingen van Ribes nigrum is vooral gebaseerd op gemmotherapeutische literatuur en ervaringskennis, omdat de gemmotherapeutische aspecten van Ribes nigrum nauwelijks wetenschappelijk onderzocht zijn.
De primaire werking is op de bijnierschors. Het heeft een cortisonachtig effect omdat het direct de secretie van de bijnierschorshormonen stimuleert. Langs deze weg is het ook een snelwerkend ontstekingsremmend middel (cortisonachtige werking), zonder iatrogene consequenties. Ribes nigrum werkt vooral op de primaire inflammatoire fase van ontsteking maar is effectief bij alle fases van ontsteking van de slijmvliezen, zowel in de luchtwegen, in het verteringskanaal als in de urinewegen. Ribes nigrum versterkt de ontstekingsremmende werking van het gemmotherapeuticum Sequoia gigantea.
Er is wel enig wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd met de Ribes nigrum knoppen aan de faculteit farmacie in Lyon. Daar werden de ontstekingsremmende eigenschappen van de knoppen van Ribes nigrum onderzocht. De knoppen verminderden significant het aantal inflammatoire cellen bij ratten wat de ontstekingsremmende eigenschappen aantoont.
Een andere test die in Lyon met Ribes nigrum knoppen werd uitgevoerd is de artritistest. Toediening van de knoppen normaliseerde de verhoogde alfa-1-zuur-glycoproteïne en gamma-globulines binnen respectievelijk 7 en 10 dagen. Alfa-1-zuur-glycoproteïne is een acutefase-eiwit waarvan de plasmaconcentraties sterk toenemen bij ontstekingen.
Proanthocyanidinen van Ribes nigrum verminderen de door IL-4 en IL-13 gestimuleerde secretie van ontstekingsbevorderende chemokines. IL-4 en IL-13 zijn bekende ontstekingsfactoren bij o.a. atopische astma.
Een Canadese studie die in juni 2012 werd gepubliceerd, stelde vast dat anthocyaninen van Ribes nigrum en specifiek cyanidine-3-O-glucoside, de secretie van IL-6 door humane macrofagen inhibeerde. IL-6 is een cytokine dat een rol speelt bij ontstekingsbevorderende reacties.
Gelet op de anti-inflammtoire activiteit kan ribes nigrum een rol spelen bij remming van inflammatie veroorzaakt door het coronavirus SARS-CoV-2.
CARDIOVASCULAIRE AANDOENINGENIn een gerandomiseerde crossoverstudie werd bij 144 personen het effect onderzocht van zwarte aalbessensap en sinaasappelsap t.o.v. een placebodrank. De deelnemers dronken gedurende 28 dagen 250 ml van het fruitsap bij het ontbijt en 250 ml bij het avondeten.
48 personen bleven uiteindelijk over aan het eind van de studie.
De belangrijkste resultaten waren een daling van C-reactief proteïne (CRP) met 11% en van fibrinogeen met 3% terwijl de referentiedrank het CRP- en het fibrinogeengehalte deed toenemen met respectievelijk 13% en 2%. Een verhoogd gehalte aan CRP en fibrinogeen is geassocieerd met een verhoogd risico op myocardinfarct, perifere arteriële aandoeningen, beroertes en cardiovasculaire dood.
TER VERBETERING VAN HET GEZICHTSVERMOGENDe bessen van Ribes nigrum bevatten allerlei actieve stoffen die gunstig kunnen zijn voor onze ogen. De carotenoïden luteïne en zeaxanthine zijn bekende antioxidanten voor het netvlies. Bètacaroteen is een voorloper van rhodopsine, een pigment in de retina dat belangrijk is bij de lichtwaarneming. En natuurlijk spelen ook de bioflavonoïden, anthocyaninen en vitamine C, die de kleine bloedvaten beschermen en de doorbloeding verhogen, een rol.
Orale inname van Ribes nigrum anthocyaninen verbetert de doorbloeding in de oogzenuwknop en de retina (netvlies). Dit werd vastgesteld in een twee jaar durende placebogecontroleerde studie bij 38 personen met open hoek glaucoom, de meest voorkomende vorm van glaucoom. De deelnemers aan de studie namen dagelijks 2 keer 1 capsule met 25 mg anthocyaninen, 50 mg per dag. De onderzoekers besluiten dat de anthocynaninen uit Ribes nigrum een veilig en veelbelovend supplement kunnen zijn als aanvulling bij antiglaucoom medicatie.
Zwarte aalbes anthocyaninen in een dosis van 50 mg per dag, doen de tijd inkorten dat het oog nodig heeft om zich aan het donker aan te passen. De orale inname zorgde ook voor het behoud van de refractiewaarden van het dominante oog na een visuele test, terwijl bij de placebogroep de refractiewaarden sterk afnamen.
VERMINDERING VAN SPIERSTIJFHEID Orale inname van Ribes nigrum anthocyaninen in een dosis van 7,7 mg/kg kan spierstijfheid tegengaan. In Japan werd dit onderzocht bij 11 personen die de opdracht kregen om gedurende 30 minuten een tekst te typen. Dankzij de suppletie met anthocyaninen daalde het oxyhemoglobine niet en werd er minder schouderspierstijfheid vastgesteld. Ribes nigrum kan door verhoging van de perifere bloeddoorstroming spiervermoeidheid en spierstijfheid verminderen.
OVERIGE TOEPASSINGENVanwege de cortisolverhogende werking en de ontstekingsremmende eigenschappen, wordt Ribes nigrum als gemmotherapeuticum ingezet bij onder meer de volgende toepassingen:
- Astma, bronchitis, rhinitis, emfyseem, longfibrose.
- Allergieën, hooikoorts, eczeem, urticaria
- Chronische vermoeidheid: Quercus pedunculata is hier een goede synergist.
- Auto-immuunziekten:
- Artritis, artrose, reuma
- Herstel na ziekte
- Algemeen drainagemiddel
Bij gebruik van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid zijn normaal gezien geen bijwerkingen te verwachten. Er worden bij klinische studies zelden nevenwerkingen gemeld na orale consumptie van de bessen en knoppen van aalbessen.
Op basis van diverse studies blijkt dat Ribes nigrum bessen goed worden verdragen tot een dosis van 3 keer 1000 mg per dag.